ابن‌عات ابوعمر احمد بن هارون نفزیاِبْنِ عات، ابوعمر، احمد بن هارون بن احمد جعفر بن عات نَفْزی (۵۴۲ -۶۰۹ق/۱۱۴۷-۱۲۱۲م)، فقیه مالکی ، محدث ، ادیب و مورخ اندلسی است. ۱ - زندگیاو در روز جمعه۵ شوال در نَفْزَه از شهرهای اندلس متولد شد. مقدمات علوم را نزد پدر و اساتید دیگر آموخت. در جوانی به مصر رفت و پس از آن حج گزارد، در مکه نزد استادانی حدیث آموخت و از چند تن از آنان اجازه روایت گرفت و در فقه و حدیث و ادب و تاریخ به درجه‌ای رفیع رسید. وی در پایان عمر برای جهاد به زادگاه خویش بازگشت و در جنگ میان مسیحیان و مسلمانان در اندلس که به «واقعه عقاب» معروف است، ناپدید شد. [۱]
ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصله، ج۱، ص۱۰۱-۱۰۲، قاهره، ۱۹۵۶م.
۲ - اساتید و راویانمعلمان او افزون بر پدرش، ابوالحسن بن محمد بن هذیل، ابوعبدالله ابن سَعاده، ابوبکر ابن بَیْبَش، ابوعبدالله ابن عبدالرحیم، ابوالحسن ابن عبدالعزیز حافظ، ابوطاهر سلفی، ابوعبدالله ابن حَضْرمی، ابوطاهر عوف و ابوطاهر ابن عثمانی بوده‌اند. بسیاری از شیوخ محدثان از او حدیث نقل کرده‌اند، مانند احمد بن محمد وهب بکری از اهالی شاطبه، [۲]
ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصله، ج۱، ص۱۲۴، قاهره، ۱۹۵۶م.
ابوالحسن ابن قطان، ابوالحسن صاعد، ابوالخطاب ابن واحب، ابوالعباس ابن سید الناس، ابومحمد عبدالرحمان بن برطله، ابوبکر ابن مسدی و جمعی دیگراز بزرگان محدثان. [۳]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۱، ص۵۹ -۶۰، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۳ - ویژگیهاوی در سلامت نفس و گفتار نیکو و حسن روایت و درایت، زبانزد خاص و عام بود. [۴]
ابن فرحون ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۱، ص۵۹ -۶۰، قاهره، ۱۳۵۱ق.
ابن عات مردی زاهد و متعبد بود، خرمای خشکیده می‌خورد و لباس خشن می‌پوشید. وی نثری پخته و روان داشت و شعر نیکو می‌گفت. [۵]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۱، ص۶۰، قاهره، ۱۳۵۱ق.
حافظ احادیث بسیار بود و متن کامل آنها را با ذکر سلسله روات نقل می‌کرد. [۶]
ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصله، ج۱۰، ص۱۰۱، قاهره، ۱۹۵۶م.
۴ - آثار۱. طرر ابی هارون (در فقه ). نسخه‌ای از این کتاب به شماره ۱۵۱۵ در کتابخانه عمومی رباط موجود است؛ [۷]
علوش، ی و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیه، ج۱، ص۲۹۷، رباط، ۱۹۵۴م.
۲. النُزهة فی التعریف بشیوخ الوجهه، در ترجمه احوال استادان و مشایخ خود و برخی از صالحان آن روزگار؛ ۳. ریحانة النفس و راحة الانفس فی ذکر شیوخ الاندلس . یا ریحانة التنفس و راحة الانفس فی ذکر شیوخ الاندلس . [۸]
سخاوی، محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتس روزنتال، ج۱، ص۲۵۱، بغداد، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۹]
مقری تلمسانی، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، ج۲، ص۶۰۱، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
طبق گفته عمر فروخ، ابن عات کتابی در ذکر قاضیان شهر خودش شاطبه (و کتابی دیگر؟) در احوال قاضیان اندلس پرداخته بوده است. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصله، قاهره، ۱۹۵۶م. (۲) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق. (۳) سخاوی، محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتس روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۴) علوش، ی و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیه، رباط، ۱۹۵۴م. (۵) فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۲م. (۶) مقری تلمسانی، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن عات»، ج۴، ص۱۴۵۳. |